Raketenstation, Insel Hombroich, Langen Foundation, Neuss, Grevenbroich, Erwin Heerich, Raimund Abraham, Tadao Ando, Michael Growe, Domus aurea, Anna Pawlowna, Alvaro Siza.

Raketenstation Hombroich. Het nieuwe Walden?

In het gebied ten zuiden van Neuss in Duitsland, tussen de A56 en de 477, ligt een bijna boomloze heuvelrug. In dit langgerekte gebied stonden tijdens de Koude Oorlog op een NAVO-basis raketten opgesteld om ons te beschermen tegen de Russen. Al geruime tijd is deze basis ontruimd, en toen diende zich de vraag aan: wat te doen met deze grond? Terug naar de boeren of iets nieuws ontwikkelen? De grond was jaren niet meer bewerkt geweest en daarom werd er het plan geopperd om daarvan de landbouw die er teruggebracht zou worden te laten profiteren. Alternatieve landbouw dus. Er stonden ook nog wat bunkers en gebouwen waarvan de verwijdering veel energie zou kosten en die wilde men maar laten staan. Er werd een plan gemaakt om dit gebied als een ruimtelijke proeftuin te ontwikkelen met het volgende uitgangspunt: Nemen en afrekenen creëert geen samenleving die iets geeft.

De plannen voorde herontwikkeling van dit gebied werden op de architectuurbiënnale van 2004 in Venetië gepresenteerd onder de titel “Hombroich Raumortlabor/Spaceplacelab”. Dit plan stelt een open experiment voor waarin het hele gebied van dit raketstation midden in dit agrarisch gebied ontwikkeld wordt tot een duurzame leef- en werkgemeenschap van gelijkgestemden.

Volgens het manifest moet hier iets ontstaan door de gezamenlijke inbreng van ideeën, arbeid en tijd van mensen. Daarbij is co-existentie van plant, dier en mens het uitgangspunt om nieuwe initiatieven te ontwikkelen door niet meteen op winst beluste ondernemingen. Cultuur als integraal deel van het leven staat voorop. Men wil dit niet bereiken door bruusk ingrijpen maar door transformatie. In de verhouding tussen landschap en bebouwing wordt gestreefd naar een verhouding van 90-10% en van het bebouwde deel moet ook nog eens 10% een gemeenschapsbestemming krijgen.

De infrastructuur zal zo weinig mogelijk toegankelijk zijn voor gemotoriseerd verkeer. Vandaar dat u beter kunt lopen vanaf Insel Hombroich. Voor auto’s worden geen nieuwe ontsluitingen aangelegd. Daarentegen moeten er veel voetpaden ontstaan en worden afrasteringen geweerd. Wilde bloemen krijgen alle ruimte. Er komen geen reclames en zo weinig mogelijk verkeersborden.

Elk deel dat toegevoegd wordt moet in het geheel passen. Het gebied wordt zoveel mogelijk zelfvoorzienend gemaakt inzake energiegebruik en afvalverwerking. Tenslotte moet deze groene long een recreatiemogelijkheid worden voor de omliggende dorpen.

Het plan bevat vijf uitgangspunten.
- Mensen en organisaties kunnen bijdragen leveren door hun visionaire arbeid, bronnen, ideeën en tijd in dit project te steken op twee niveaus. Instituties kunnen zorgen voor stabiliteit en faciliteren door sponsorship. Mensen kunnen gebruik maken van deze constructies. In deze opstelling zetten de volgende generaties, indien invoelend geleid, het leven en werk voort.
- Planten, dieren en mensen leven vreedzaam naast elkaar. De mens zorgt en beschermt beiden omdat iedereen van elkaar afhankelijk is.
- Een open opstelling in Hombroich moet ruimte scheppen voor andere vormen van leven en ideeën. Hombroich moet een omgeving worden waar een transformatie kan plaats vinden op cultureel en op individueel gebied.
- Er moeten alternatieven ontwikkeld worden in het onderhouden van ondersteunende en faciliterende structuren. Hombroich moet als een schip worden waar men ideeën en zaken kan inbrengen en er weer uit kan putten.
- Cultuur moet in Hombroich ingebed zijn. Cultuur wordt hier geleefd en wordt niet toegevoegd.

In de toekomst wil men kavels toe te kennen aan een uitgelezen groep architecten om hen deze binnen de gestelde uitgangspunten met experimentele architectuur in te laten richten. Dit zal ongetwijfeld een project van jaren worden. Elk bezoek aan Insel Hombroich en de Langenfoundation zal dus ook op dit gebied nieuwe verrassingen opleveren. De beoogde architecten zijn: Raimund Abraham uit New York (van hem staat al een akoestisch paviljoen in Insel Hombroich en nadert het Haus der Musiker op het Raketenstation zijn voltooiing), Tadao Ando uit Osaka ( Langen Foundation), Rudolf Finsterwalder uit Rosenheim, Erwin Heerich uit Meerbusch ( verschillende gebouwen), Thomas Herzog uit München, Hoidn Wang Partner uit Berlijn, Per Kirkeby uit Kopenhagen, Krischanitz Frank Architekten uit Wenen-Berlijn, Oliver Kruse uit Keulen, Daniel Libeskind uit New York, Katsuhito Nishikawa uit Düsseldorf, Frei Otto uit Leonberg en Alvaro Siza uit Porto (gerealiseerd). Wie van Hombroich naar de Langenfoundation wandelt, passeert een gebouwtje van Per Kirkeby waarin deze plannen uit de doeken worden gedaan.Hoewel ik niet weet of alles volgens plan verloopt is er iedere keer dat ik het Raketenstation bezoek weer een zichtbare stap in een plan gezet.

De eerste settlers waren natuurlijk kunstenaars in de bunkers. Een vuist van Eduardo Chillida reikt naar de hemel. Daarna kwam de Langen Foundation van Tadao Ando. Ongelooflijk. Als je voor de ingang staat heb je een weids uitzicht over een totaal industrieel landschap. Zelf sta je aan een Japanse vijver, tussen gras en bloeiende planten en in het voorjaar bloeit er de kersenbloesem.

Wat is er allemaal te zien op het Raketenstation?
Veel groen. Afhankelijk van het jaargetijde groet en bloeit er een verrassende collectie aangewaaide en geplante vegetatie. Ik zag bijvoorbeeld in mei een hele aanplant Anna Pawlowna’s bloeien. Deze mij onbekende boom met lila-bloesem moest ik thuis opzoeken. In het voorjaar zag ik hier en daar nieuwe cardoenplanten opkomen; iemand sneed het jonge blad af. Om op te eten? Bij het Domus Aurea (een leemhuis van Dietmar Hofmann) waad je ’s zomers door een zee van manshoge distels, dezelfde cardoenplanten als uit de lente. Overal bloeien egelantieren. In de nazomer hangt er fruit in de bomen. De vogels eten zich dronken aan pruimen en kersen en ook wij werden uitgenodigd pruimen te plukken. Wel eens een kweeappelboom gezien? Daar dus.

Mooie gebouwen die lukraak lijken neergezet te zijn, maar bij nadere beschouwing uitgekiend op de juiste plek staan. Veel van Erwin Heerich, karakteristiek met zijn hergebruikte baksteen, onder andere het Internationales Institut für Biophysik, een archief – en seminargebouw, en het Fontana Pavilion. In 2010 werd het Alvaro Siza Pavilion toegevoegd, voor exposities over ruimtelijkheid. (openingstijden: dinsdag 12-22 uur. Za-zo 12-17 uur. En op aanvraag) Het Haus der Musiker van Raimund Abraham nadert na jaren stilstand zijn voltooiing. Misschien is het nu wel af en in gebruik. Het lijkt uit de verte op een landende vliegende schotel.

Hoewel er een poort is met een portiersloge van Michael Growe uit 1997 is het een open gebied. Er loopt een slingerweg door het Raketenstation, met links en rechts bunkers, bouwketen en gebouwen. Hier en daar een sculptuur of stuk industrieel erfgoed. Door de week kom je er weinig mensen tegen, behalve zij die daar werken. Misschien is het in het weekend in de zomer wat drukker. Er is zoveel te zien dat een gelijktijdig bezoek aan Insel Hombroich moeilijk is te combineren want de collectie in de Langen Foundation vraagt ook veel aandacht. Alleen de Langen Foundation en het Siza Pavillion hebben vaste openingstijden. Het Fontana Pavillion is soms wel, soms niet open, maar heeft ramen waardoor je goed naar binnen kunt kijken. In de wijde omtrek is alleen koffie te krijgen in de Langen Foundation. Een lunch meenemen en een fles water is geen overbodige luxe want het kan erg warm zijn op die heuvel.

Het gebied is verkeersluw gemaakt. De meeste wegen zijn alleen voor de bewoners toegankelijk. De afstand vanaf de parkeerplaats van Insel Hombroich is te lopen. Het is zelfs aan te bevelen hier te parkeren en te gaan lopen want onderweg is er van alles te zien. De weg klimt lichtjes naar boven en er staan atelierachtige gebouwen langs, duidelijk herkenbaar van de hand van Erwin Heerich. Men passeert ook het gebouwtje van Per Kirkeby. Voor wie slecht ter been is: met de auto is de Langen Foundation en het Raketenstation te bereiken via een lange, maar mooie omweg. Volg de 477 naar Grevenbroich-Kapellen en volg de kleine richtingaanwijzers. Er is een afslag naar rechts die meteen onder het spoor door duikt.

Bron: Spacelab / Raumortlabor. ISBN 3-936042-18-X. Catalogus bij expositie. Ook verkrijgbaar bij de ingang van Hombroich.
Inlichtingen over het Raketenstation: www.inselhombroich.de
© Els Bannenberg 2011.
Herzien april 2016
Plattegrond Raketenstation