Insel Hombroich. Het paradijs om de hoek.

 

Midden in de jaren ’80 las ik voor het eerst in de Volkskrant over het bestaan van Insel Hombroich. De verslaggever beschreef een merkwaardig museum waar geen suppoost te zien was en waar de buitendeuren gewoon openstonden. Het was najaar en mistig en het museum was alleen bij daglicht geopend. Op de vage foto zag je de sfeer die bij deze beschrijving hoorde.

De collectie werd beschreven als een intrigerende verzameling moderne kunst, oude Khmer-beelden, Chinees keramiek en nog wat categorieën. Een museum zonder klimaatbeheersing, zonder kunstlicht. Dat ‘s winters dan ook een paar maanden dicht ging omdat het dan om 4 uur al schemerig werd, dat wilde ik ook wel eens zien. Het zou wel een sterk verhaal zijn, een urban legend of zo. Maar daarna las ik er weer een stuk over. Net zo lovend. En omdat de suggestie gewekt werd dat je er met openbaarvervoer kon komen ondernamen een vriendin en ik de tocht erheen vanuit Amsterdam. Pré-internettijdperk. Niet doen dus per openbaar vervoer van uit Amsterdam. Ten minste niet op één dag want je komt dan echt tijd tekort.

Insel Hombroich ligt aan een provinciale weg tussen Neuss en Düsseldorff, tussen de A46 en de 477. Tegenwoordig wordt de afslag ook aangegeven op autobahn en leiden wegwijzers je in de goede richting. Er rijdt ook er een bus langs, maar per auto gaat het echt vlugger.

Je wordt tegenwoordig ontvangen in een prachtig, sober gebouwtje waar catalogi en kaarten te koop zijn. Maar nog steeds hangen er geen naambordjes bij de werken waardoor je onbevooroordeeld kunt kijken! Je daalt af langs een ijzeren trap (er is een toegang voor rolstoelers) en betreedt een parkachtig landschap van poelen en wilgen en hoog opgeschoten bloeiende planten. Hiertussen door leidt een pad naar gebouwen van hergebruikte baksteen. Elk gebouw blijkt een eigen karakter en functie te hebben.

Pas na lezen van de schitterende catalogus daagde het me dat bijna alle gebouwen supersculpturen van Erwin Heerig (1922 –2004) zijn. Zijn sculpturen zijn in drie maten aanwezig: small, medium en large. In vitrines als beelden, in het landschap als sculpturen van beton of steen, en door de grootste loop je heen; de gebouwen voor de collectie. Tegenwoordig is het oudste tentoonstellingsgebouw, het Labyrinth, omringd door een hoge beukenhaag, waar je door de bladeren nog maar moeilijk het dak ziet en het van buiten als sculptuur niet meer meteen opvalt.

In de catalogus wordt het ontstaan van deze plek en collectie uitgelegd wordt. Een verzamelaar uit Düsseldorff koopt een statig huis in een vervallen park in Engelse landschapsstijl om zijn collectie oude en moderne kunst in onder te brengen. De gecultiveerde weilanden links en rechts in de uiterwaarden van het riviertje de Erft, laat hij weer terugbrengen in de wilde staat. Bevriende kunstenaars laat hij gebouwen ontwerpen. Andere kunstenaars geeft hij gelegenheid op zijn terrein te werken in ateliers. Na enige jaren wordt Insel Hombroich omgezet in een Stiftung.

Mijn eerste bezoek samen met een collega overtrof destijds al onze verwachtingen en liet ons de moeizame reis meteen vergeten. Bij de omgeving, de collectie, de ambiance, het licht, bij alles vielen we van de ene verbazing in de andere. De deuren stonden inderdaad open, ook als het regende en er was geen bewaker te zien. Het lunchconcert hadden we net gemist want de stoelen stonden nog in de centrale ruimte van de enige grote expositiehal die er toen was, maar de muziek hing nog tussen de prachtige Khmer-beelden. In dit Labyrinth hingen in een nevenruimte een klein blauw van Yves Klein, schilderijen van Lovis Corinth, Jean Arp, Picabia, en van Kurt Schwitters. In de vitrines stond Romeins glaswerk afgewisseld met prehistorische muziekinstrumenten en Chinees paarden en dromedarissen van aardewerk. Negens een naambordje. Al het werk kon je tot je nemen op zijn eigen merites. In het oude park stond een fin-de-siècle villa waarin tekeningen van Cezanne en etsen van Rembrandt te zien waren.

Sindsdien ben ik vaker in Insel Hombroich langs geweest. Iedere keer vallen je nieuwe details op. Zelfs met zes weken tussenpoos ziet alles er anders uit. Er bloeien ander planten, het licht is weer anders, en sommige stukken land zijn gemaaid. Regen of zon maken niets meer uit. Alles blijft mooi en verandert tegelijkertijd. Je ontdekt er steeds iets nieuws. Eens zag ik op klaarlichte dag een ree grazen. Daarom wil ik ook niet al teveel weggeven. Kijk en ontdek liever zelf

Na enige jaren absentie werd ik verrast door enkele totaal nieuwe gebouwen op een uitbreiding van het terrein. In een zee van menshoge ridderspoor stond een nieuw expositiegebouw van Heerig. En bij binnenkomst raakte het werk van mijn held Alfred Jensen me als een vuistslag tussen de ogen. Eindelijk zag ik zijn werk in het echt en het was nog veel intenser dan ik had kunnen denken. Maar je vindt er ook Calder en Matisse, de Baskische beeldhouwer (en graficus) Eduardo Chillida en verentooien uit het Amazonegebied.

In het gebouwtje Schnecke (slak) hangen werken op papier van Rembrandt, Bram van der Lek, Brancusi en Cezanne. Ook dit gebouwtje is van hergebruikte baksteen. Als je goed kijkt zie je nog kleursporen van vroeger gebruik.

Sommige ruimtes zijn leeg. Ze prikkelen de zintuigen op een ander manier. Met een verrassend uitzicht, of met een nagalm. Of doen een sterk beroep op meditatieve gevoelens. Soms tref je er een klein muziekgezelschap ‘op bedevaart’ met a capella gezang, of een tai chi groep in langzame beweging.

De oude villa is niet meer toegankelijk voor publiek maar er is een concertzaalbijgekomen, en een onderwijsruimte. Op de grens van het park en het open landschap staat het atelier van een oude kunstenaar, Anatol. Zijn beelden van steen, hout met lood en ijzer liggen om zijn atelier verspreid. Zijn metershoge roestige ijzeren mannen staan hier en daar op het terrein.

Het restaurant is een aangename plek om uit te rusten en gedachten uit te wisselen. Bij warm weer zitten mensen buiten onder treurbeuken in de schaduw en dat ziet er wel uit als een schilderij van Degas. De eenvoud van de inrichting weerspiegelt zich in de spijs en drank, de eenvoudige boerenkeuken van de omgeving, die bij de entreeprijs is inbegrepen en waarnaar je rustig nog een keer naar kan terugkeren. Je kunt makkelijk het grootste deel van de dag in Insel Hombroich rondbrengen omdat je er een rust overvalt die ongekend is. Gezien de hoeveelheid indrukken van verpletterende schoonheid die je ondergaat is het raadzaam op dezelfde dag niet ook nog een ander museum te bezoeken. (De Abteiberg in Mönchengladbach ligt aardig op de route) Elk museum valt hierna altijd erg tegen is mijn ervaring.

De ontwikkelingen in Insel Hombroich gaan nog steeds door. In 2002 ontdekte ik dat de bushalte aan de weg nu ook een echte baksteensculptuur is. Ook is het nabij gelegen Raketenstation (een ex-raketlanceerbasis van de Navo in ontwikkeling genomen. Bestaande gebouwen en bunkers worden door kunstenaars als atelier gebruikt, en er worden volop plannen gemaakt voor nieuwe bestemmingen die gepaard moeten gaan met interessante architectuur. Het eerste voorbeeld hiervan is de Langenfoundation, een museum in een gebouw van de Japanse architect Tandao Ando.

Meer exacte informatie: www.inselhombroich.de. Insel Hombroich is voor het grootste deel ook voor rolstoelen toegankelijk. Vanuit Nederland worden er regelmatig excursies naar Insel Hombroich georganiseerd. Voordeel hiervan is dat er dan een gids meeloopt die veel achtergrondinformatie geeft. www.goudenengel.nl

Wie voor de terugreis aan te vangen eerst nog een maaltijd zoekt heb ik een tip: In het nabijgelegen dorp Langwaden staat een oud klooster annex slot, waar overnacht kan worden. De accommodatie is eenvoudig en in een weekend is reserveren aan te raden. Het restaurant wordt door een ondernemer uitgebaat. De keuken is gut bürgerlich. De gerookte forel komt uit de buurt. Gästehaus Kloster Langwaden. 41516 Grevenbroich. Telefoon ++ 2241 96670

Wie vaker dit gebied vlak over de grens bezoekt zal ontdekken dat er veel moderne kunst te vinden is. De grote steden hebben hun musea, maar kleinere steden als Kleve ook. In Schloss Moyland kwam ik schetsen en tekeningen van Erwin Heerig tegen die veel te maken hadden met zijn sculpturen in Insel Hombroich. Hoewel de omgeving van Insel Hombroich landelijk aandoet ligt het in het Ruhrgebied. Daar is om de hoek nog veel op cultureel, historisch en technisch gebied te ontdekken.
 
© Els Bannenberg 2003. Herzien april 2016.