Haha, ha-ha, capability brown, rousham park, folly, terry pratchett, walpole, gardening, Petworth House, Mansfield park, jane austen

Val niet in de Ha-ha…“said to be from the cry of surprise on suddenly encountering such an obstacle”

"You will hurt yourself, Miss Bertram," she cried; "you will certainly hurt yourself against those spikes; you will tear your gown; you will be in danger of slipping into the ha-ha. You had better not go." Mansfield Park, Jane Austen.

De Ha-ha is een heel grappig verschijnsel in het Engelse landschap, maar die is wel moeilijk te vinden. Toen ik voor het eerst een ha-ha tegenkwam in het boek ‘Mansfield Park’ van Jane Austen las ik er zelfs overheen. Zo’n gekke uitdrukking die waarschijnlijk niet te vertalen was in het Nederland. Die sla je dus maar over. Pas veel en veel later viel het kwartje toen ik er zelf eens voor stond, en hoewel ik een brekebeen ben viel ik er deze keer eens niet in. De Oxford Dictionary omschrijft de ha-ha als “a ditch with a wall on its inner side below ground level, forming a boundary to a park or garden without interrupting the view”. Landschapsarchitect ‘Capability’ (Lancelot) Brown introduceerde de ha-ha in de vroege 18e eeuw in het Engelse landschap bij de grote buitenplaatsen. Jonge aristocraten en rijke kooplieden hadden er op hun Grand Tour door Europa misschien al kennis van genomen. In 1712 werd het geschrift van de Fransman Dezallier d’ Argenville “ La Theorie et la pratique du jardinage” in het Engels vertaald door de architect John James.

Horace Walpole roemt in 1780 in zijn essay ‘ On Modern Gardening’ de sunk fence als middel om het gazon rond het huis te verenigen met het pastorale landschap dat zich tot de horizon kan uitrollen voor de ogen van de trotste bezitter van al dat moois. Want al dit heerlijks was natuurlijk vooral voorbehouden aan de upper class. Misschien genoten de tuinmannen er ook af en toe van.

En de naam zou, volgens de Oxford Dictionary als volgt ontstaan zijn; “said to be from the cry of surprise on suddenly encountering such an obstacle”, waarbij in het midden gelaten wordt of dit een kreet van verrukking was bij het plotseling aanschouwen van een vergezicht, of de kreet van verrassing van de nietsvermoedende wandelaar die er in duikelt.

De ha-ha werd dus toegepast om het vee of het wild uit de zorgvuldig aangelegde tuinen te houden en komt daarom nu nog af en toe voor in de omgeving van een Engelse buitenplaats. Prikkeldraad bestond nog niet en een hek, heg of muur zou het fraaie uitzicht weg nemen. Ook nu zijn er in Engeland weer mensen die een ha-ha in hun tuin aanleggen omdat het zo’n mooie overgang kan maken naar verder weg gelegen velden.( Stanbridge Mill Farm)

Ik denk dat veel ha-has in de loop der tijd verdwenen zijn. Er zijn tenslotte ook veel stately homes opgedoekt, afgebroken en verdwenen onder nieuwbouwprojecten. Ik geloof niet dat er in Engeland al zoiets bestaat als een Ha-ha-society. En toch zijn ze daar zo dol op verenigingen tot instandhouding tot van alles en nog wat. Met betrekking tot de ha-ha moet je zelf je informatie bij elkaar sprokkelen en daarom is het extra bevredigend als je er zelf eentje in het wild ontdekt.

Toen ik dus in Bath bij de Crescent mijn eerste ha-ha meende te ontdekken was ik erg opgetogen, hoewel ik nu twijfel of wat ik daar zag een echte ha-ha was. Het gladgeschoren gazon voor de Crescent liep af naar beneden. Ongeveer ter hoogte van de laatste huizen was dwars door het veld een steile muur van ongeveer 125 cm hoog gemetseld, of gestapeld van stenen. Daarachter daalde het veel ruigere terrein af naar de rivier en graasde er vee, tenminste toen ik er was. De eigenaar van het gazon vlak bij de huizen hoefde niet bang te zijn voor stront in zijn mooie gras.

Bij het Monument in Washington DC is nog niet zo lang geleden een ha-ha aangelegd om veiligheidsvoorzieningen aan het oog te onttrekken. In 2010 heb ik een prachtig onderhouden ha-ha gezien in Rousham Park (het huis werd uitgebouwd door William Kent in 1740), niet ver ten noorden van Oxford. Een tuin die de moeite van het bezoek helemaal waard is, ook al regent het pijpenstelen. Precies de locatie zoals ik mij Mansfield Park ook had voorgesteld. Behalve een 18e eeuwse formele tuin met veel folly-achtige bouwwerken, tempels en kunstige waterlopen ligt er ook nog een prachtige keukentuin met allerlei bloemen, groenten en fruitbomen achter een monumentale, geschoren taxushaag. En vergeet de duiventoren niet.

De diepte van een ha-ha kan variëren van 2 voet (61 cm) in Horton House tot 9 voet (274 cm) in De ha-ha in Rousham heb ik niet getest, want het regende ongenadig hard, maar ik schat hem op minstens een meter diep. Petworth. Petworth House is van de National Trust en ligt in Sussex aan de A272

Ha-has kom je heel weinig tegen in Engelse romans. Iedere keer roept dat bij mij een voldaan ‘ haha-gevoel’ op. Helaas ben ik mijn laatste ontdekking vergeten te noteren. Ik houd me dus aanbevolen voor uitbreiding van mijn collectie. In ‘Riotous Assembly’ van Tom Sharpe zit er een. In Terry Pratchetts ‘Patrician Garden’ uit de Discworld serie heet het een HoHo. Typisch Terry.

Rousham Park ligt aan de B4030 tussen Bicester en C. Norton ten noorden van Oxford. Neem vandaar de A4260 naar Banbury. Er is geen tearoom, maar je mag er wel een zelf meegenomen picknick opeten. In augustus stond er een mand valappelen klaar voor de bezoekers. Ook is er een wc.
www.rousham.org
www.nationaltrust.org.uk
www.arabellalennocboyd.com
Een zeer onderhoudend boek over follies: ‘Follies. A guide to rogue architecture in England, Scotland and Wales’ door Gwyn Headley en Wim Meulenkamp . 1986.